14 lutego 1942 roku rozkazem Naczelnego Wodza generała broni Władysława Sikorskiego działający od 1939 roku Związek Walki Zbrojnej został przekształcony w Armię Krajową. W 80. rocznicę tego wydarzenia na olkuskim rynku z udziałem burmistrza Romana Piaśnika otwarto wystawę planszową przygotowaną przez krakowski oddział Instytutu Pamięci Narodowej pt. „Armia Krajowa”.
- Bardzo się cieszę, że Mieszkańcy naszego miasta będą mieli możliwość zapoznania się z tą wartościową wystawą. Armia Krajowa była jedną z największych podziemnych organizacji zbrojnych w Europie w czasie II wojny światowej. Przez całą okupację żołnierze AK prowadzili walkę z okupantem i bronili narodu przed zagładą. Mamy w pamięci dokonania oddziałów Armii Krajowej, także na terenie ziemi olkuskiej, żeby wspomnieć choćby oddział Gerarda Woźnicy „Hardego” . Warto dodać, że dzisiaj obchodzimy 41 rocznicę śmierci „Hardego”, który zmarł 14 lutego 1981 roku. Pamiętamy także o olkuszanach zaangażowanych w działalność AK. Takim przykładem jest Antoni Kocjan, szef wywiadu lotniczego ZWZ/AK, który odkrył tajemnice niemieckiej broni V1 i V2. Historia Polskiego Państwa Podziemnego wciąż budzi nasz podziw, najgłębszy szacunek oraz wdzięczność dla tych, którzy w służbie tego państwa gotowi byli ponieść najwyższą ofiarę. – mówił burmistrz Roman Piaśnik.
Jak mówił Michał Masłowski, Naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Krakowie dzisiaj taka wystawa zostanie pokazana w sześciu miastach Małopolski, a olkuska wystawa jest częścią całego cyklu wystaw o Armii Krajowej prezentowanych w Małopolsce. Wspominał, że Ziemia olkuska jest miejscem szczególnym w historii Armii Krajowej ze względu na silnie rozwinięte struktury podziemia.
W otwarciu wystawy wzięła także udział młodzież szkolna z olkuskiej Szkoły Podstawowej Nr 1 oraz Zespołu Szkół nr 3 w Olkuszu, która miała okazję jako pierwsza zapoznać się z treścią wystawy, która składa się z sześciu segmentów z planszami przybliżającymi historię i dokonania Armii Krajowej. Uczniowie otrzymali zestawy materiałów promocyjnych Gminy Olkusz oraz wydawnictwa, a także gry i zabawy edukacyjne przygotowane przez IPN. Wystawę na olkuskim rynku można oglądać do początku marca.
Podczas okupacji teren powiatu olkuskiego został podzielony granicą. Struktury AK w zachodniej części powiatu, która została włączona do III Rzeszy podlegały Okręgowi Śląskiemu AK (obwód Olkusz kryptonim „Srebro”.) Wspomniany oddział „Hardego” w 1944 roku został włączony - jako 2 kompania - do baonu partyzanckiego Oddziału Rozpoznawczego 23 Śląskiej Dywizji Piechoty AK. Część placówek AK z terenu powiatu olkuskiego wchodziła w skład 116 pułku piechoty AK kryptonim „Winiarnia” będącego częścią 106 Dywizji Piechoty AK Okręg Kraków.
Warto dodać, że na Ścianie Pamięci olkuskiego Starego Cmentarza w 2001 roku uroczyście odsłonięto tablicę poświęconą żołnierzom 23 i 106 dywizji Armii Krajowej, które walczyły na ziemi olkuskiej. Tablica została ufundowana z inicjatywy środowisk kombatanckich, skupionych w Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej.
Na olkuskim cmentarzu parafialnym wznosi się charakterystyczny, wysoki krzyż z czerwonego piaskowca. To zbiorowa mogiła pięciu żołnierzy Armii Krajowej z oddziałów partyzanckich „Surowiec” i „Litwinka”. Pomnik został odsłonięty w 1996 roku.
Kultywowaniem pamięci o żołnierzach Armii Krajowej z naszego terenu zajmuje się olkuskie koło Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, które bierze udział w uroczystościach, opracowuje i wydaje publikacje książkowe, a także realizuje wystawy i filmy dokumentalne. Można je zobaczyć na ich kanale na Youtube.
W Olkuszu działa także Klub Historyczny im. Armii Krajowej z siedzibą w IV Liceum Ogólnokształcącym im. K. K. Baczyńskiego w Olkuszu. W skład klubu wchodzą uczniowie i nauczyciele. Jego ideą jest kultywowanie tradycji Armii Krajowej w społeczności szkolnej, krzewienie świadomości narodowej i patriotycznej, kształtowanie postaw obywatelskich opartych na znajomości historii, tradycji i powinności wobec państwa. Filmy dokumentalne zrealizowane przez Klub można zobaczyć na ich kanale na YouTube.